Is 5G schadelijk? Gezondheidsrisico’s zijn nooit helemaal uit te sluiten
Artikel: Trouw, 21 april 2020
Auteur: Hans Nauta
Rechtszaak om straling
<In originele artikel andere foto: 5G-masten in Nuenen.
De organisatie Stop5GNL eist bij de rechter een verbod op het aanleggen van 5G-netwerken. Eerst moet zeker zijn dat dit snelle mobiele netwerk geen kwaad kan.
5G is de volgende generatie telecomtechnologie, met een sterkere dataverbinding en landelijke dekking. Vriens zit bij de belangengroep Stop5GNL die vandaag in een kort geding tegen de staat een verbod eist op de aanstaande veiling van 5G-frequenties. Eerst moet zeker zijn dat 5G geen schade toebrengt aan de gezondheid, vindt de groep. “Ik mag gasten vragen om niet te roken in mijn huis, die vrijheid heb ik. Waarom heb ik niet de keuze om zonder straling te leven?”, zegt Vriens in een videoverbinding via de vaste lijn.
Stop5GNL heeft publiekelijk afstand genomen van recente brandstichtingen bij Nederlandse antennemasten. In de dagvaarding komt het woord corona niet voor – op internet worden het virus en 5G onterecht met elkaar in verband gebracht. Stop5GNL baseert zich op serieuze documenten, zoals het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, onderzoek van het Amerikaanse ministerie van volksgezondheid en uitingen van de Gezondheidsraad, het wetenschappelijk adviesorgaan van de overheid.
De staat, vindt Stop5GNL, beschermt zijn burgers niet
De rechtszaak is te vergelijken met die van Urgenda, zegt Vriens. Die stichting dwong bij de rechter af dat de Nederlandse overheid de bevolking beter moet beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering. In de 5G-zaak handelt de staat volgens Stop5GNL onrechtmatig, omdat hij burgers niet beschermt tegen de gevolgen van blootstelling aan elektromagnetische velden. Zowel op Europees als nationaal niveau is de uitrol van 5G volledig gedreven door economische motieven, vindt de organisatie. De volksgezondheid is bij het afwegen van de belangen ondergesneeuwd.
De overheid noemt draadloze connectiviteit ‘een onmisbare grondstof’ voor de Nederlandse samenleving en 5G een voorwaarde voor economische groei en maatschappelijke ontwikkeling. Een 5G-verbinding is niet alleen snel en betrouwbaar, er zijn ook veel antennes voor nodig.
Antennes zetten elektrische signalen om in onzichtbare elektromagnetische velden. Het aantal golfbewegingen per seconde wordt in hertz uitgedrukt. 5G gebruikt hogere frequenties dan bestaande netwerken, zoals 3,5 gigahertz en 26 gigahertz, oftewel 26 miljard golfbewegingen per seconde. Hoe hoger de frequentie, hoe meer informatie kan worden verstuurd.
Tips om blootstelling aan zendsignalen van telefoons te beperken
• Hoe dichter het apparaat bij je lichaam is, hoe meer energie je lichaam opneemt. Zet de luidspreker aan bij het bellen. Ook oordopjes zorgen voor afstand tussen hoofd en telefoon
• Neem de telefoon mee in een tas, om blootstelling van het lichaam te verminderen.
• Gebruik een telefoon met een zo laag mogelijke Sar-waarde. Dat is de hoeveelheid energie die wordt opgenomen in het hoofd. Die heeft te maken met het maximale zendvermogen en de efficiëntie van de telefoon
• Bel liever niet bij slecht bereik, want dan moet de telefoon harder zenden. Buiten bellen is vaak beter dan binnen.
• Bij tekstberichten is de blootstelling lager dan bij gesprekken, maar schrijf ze niet onder het autorijden.De adviezen komen van het Kennisplatform Elektromagnetische Velden, waarin het RIVM, TNO, Agentschap Telecom en gezondheidsorganisatie GGD GHOR samenwerken. En van de US Food en Drug Administration.
Omdat hoge frequenties minder ver reiken dan lage, komen er straks ondersteunende antennes op bushokjes, aan lantaarnpalen en op gebouwen. Gemeentes zullen daarvoor in alle redelijkheid toestemming moeten geven. Daarnaast gebruikt 5G ook grotere antennemasten, die het signaal veel preciezer dan voorheen op een gebruiker kunnen richten.
Er is geen bewijs voor schade aan de gezondheid, zeiden de ministers
Stop5GNL is bezorgd dat de kracht van de straling toeneemt en is ervan overtuigd dat elektromagnetische golven slecht zijn voor de gezondheid. In de dagvaarding verwijst de belangengroep naar een internationale groep wetenschappers, artsen en burgers, die onder de noemer 5G Appeal op mogelijke schadelijke effecten wijzen en om uitstel van 5G-technologie vragen.
Ook in de Tweede Kamer zijn vragen gesteld over 5G en gezondheid. Er is geen bewijs gevonden voor mogelijke gezondheidseffecten, zolang de straling onder een bepaalde limiet blijft, schreven staatssecretaris Mona Keijzer van economische zaken en de toenmalige minister voor medische zorg Bruno Bruins vorig jaar aan de Kamer.
“In de onderzoeken naar gezondheidseffecten is gekeken naar het mogelijk ontstaan van hersentumoren en schade aan het DNA. Ook is gekeken naar mogelijke effecten op zintuigen, hersenen, het zenuwstelsel, hart en bloedvaten, hormonen, het afweersysteem, de vruchtbaarheid en effecten tijdens de zwangerschap”, stond in de Kamerbrief.
Geen sluitend bewijs, concludeerde ook de Gezondheidsraad op basis van een studie naar de relatie tussen mobieltjes en kanker. De raad constateerde in 2016: “Er is geen verband bewezen tussen langdurig en frequent gebruik van een mobiele telefoon en een verhoogd risico op tumoren in de hersenen of het hoofd-halsgebied.”
Maar hij vervolgde: “Helemaal uitsluiten kan men zo’n verband echter ook niet. De raad beveelt daarom aan de blootstelling zo laag als redelijkerwijs mogelijk is te houden en de effecten te blijven onderzoeken.”
Aan hoeveel extra straling 5G gebruikers blootstelt, is onduidelijk
Naar aanleiding hiervan is een Europees onderzoeksproject genaamd Cosmos verlengd tot 2023. Daarin worden honderdduizenden mensen gevolgd, met als doel gezondheidseffecten op de lange termijn te achterhalen. Van deze mensen wordt het gebruik van telecommunicatiemiddelen vastgelegd, net als hun gezondheid. Om zo een mogelijk verband te onderzoeken.
<In originele artikel foto: Brandschade aan een mast in Groot-Brittannië.
Brandstichting en complottheorieën
Afgelopen weken stonden meerdere zendmasten in Nederland in brand. Vermoedelijk zijn ze aangestoken. De incidenten kunnen ernstige gevolgen hebben voor de bereikbaarheid. Het eerste incident was op 3 april in Beesd en afgelopen weekend waren twee zendmasten in Amsterdam doelwit van brandstichting.
In de Facebookgroep Wij willen geen 5G Nederland, met ruim 35.000 leden, juichen sommigen de branden toe. Ook delen ze complottheorieën over 5G en coronavirus.
Stop5GNL wil het snelle 5G-netwerk via de juridische weg laten verbieden en zegt niets te maken te hebben met de Facebookgroep. De belangengroep neemt afstand van geweld, vernieling en andere onwettige daden.
De Gezondheidsraad is bezig met een nieuw literatuuronderzoek naar 5G en gezondheid, op verzoek van de Tweede Kamer. De uitkomst wordt dit kwartaal verwacht. De 5G-veiling is waarschijnlijk in juni.
Aan hoeveel extra straling 5G gebruikers blootstelt, is onduidelijk. Het RIVM en Agentschap Telecom konden daar vorig jaar geen uitspraken over doen. “Het ontbreekt nog aan meetgegevens van complexe, realistische blootstellingssituaties waarin er in de publieke ruimte vele zendinstallaties en gebruikerstoestellen tegelijk zenden.” Specifieke kennis over 5G-systemen en toekomstige ontwikkelingen en toepassingen daarvan zal groeien naarmate er meer systemen in gebruik komen, schreven beide organisaties in een rapport.
De totale blootstelling moet altijd onder de vastgelegde limieten blijven. Dit verandert niet met de komst van 5G. Agentschap Telecom zal de waardes meten en controleren.
Elektromagnetische straling kan weefsel opwarmen en zenuwen stimuleren
Wie bepaalt hoeveel straling veilig is? Dat doet de ICNIRP in Duitsland, de internationale commissie voor bescherming tegen niet-ioniserende straling. De Europese Unie en de Nederlandse overheid verwijzen naar de limieten die de wetenschappers van ICNIRP vaststellen. Vorige maand kwamen de nieuwe richtlijnen, die rekening houden met 5G. Ook kinderen zijn veilig als deze normen worden aangehouden, zegt ICNIRP.
Dat straling in hoge doseringen ongezond is, staat vast, schrijft ICNIRP in het mei-nummer van wetenschappelijk tijdschrift Health Physics. Elektromagnetische straling brengt energie over op mens en dier en een deel daarvan wordt opgenomen door het lichaam. Dit kan zorgen voor opwarming van weefsel en organen en voor stimulering van zenuwen. Bij lagere frequenties penetreren de elektromagnetische golven de huid dieper. Bij hogere frequenties, boven de 6 GHz, wordt de elektromagnetische golf oppervlakkiger opgenomen, schrijft ICNIRP.
Opwarming en stimulering van zenuwen dus. Wat voor schade kunnen deze twee effecten teweegbrengen? De Nederlandse voorzitter Eric van Rongen van ICNIRP licht toe. “Stimulatie van zenuwen kan leiden tot een prikkelend gevoel en bij hoge blootstelling tot onwillekeurige spiersamentrekkingen. Dat wil je niet: als dat bij het hart gebeurt, kan dat fataal zijn. Dit verschijnsel treedt op bij lage frequenties.”
Bij hoge frequenties is de opwekking van warmte, het magnetron-effect, van belang. “Te veel warmte is niet goed, je kunt uitdrogen en in warmteshock raken en fatale hart- en vaatproblemen krijgen. Te veel opwarming moet dus ook worden vermeden. Voor beide verschijnselen zijn we heel voorzichtig en geven we maximale blootstellingsniveaus met een grote veiligheidsmarge”, zegt Van Rongen, die tevens secretaris is van de Gezondheidsraad en nauw samenwerkt met de Wereldgezondheidsorganisatie.
Het nadeel van langetermijnonderzoek: het duurt lang
Hoe zit het met kanker en straling? Hier is veel onderzoek naar gedaan. Substantieel bewijs voor deze relatie is er niet, schrijft ICNIRP. De geadviseerde stralingsniveaus zijn dus veilig, concludeert de organisatie.
Dat neemt niet weg dat ook Van Rongen, als voorzitter van ICNIRP, voor meer onderzoek pleit. “Absoluut. Er is nog steeds veel onzekerheid. We weten bijvoorbeeld te weinig over langetermijneffecten van mobiele telefonie op het ontstaan van hersenkanker om conclusies te trekken”, zei hij vorig jaar tegen journalistiek platform Investigation Europe.
Achter die uitspraak staat hij nog altijd, zegt hij nu. “Het probleem is dat als je wilt weten wat iets op de lange termijn doet, de onderzoeken navenant lang duren. Althans, het type onderzoek waarbij je een groot aantal mensen in de tijd volgt en kijkt hoe ze zijn blootgesteld en wat voor ziektes ze ontwikkelen.”
Er is een ander type onderzoek, waarbij je een groep patiënten vergelijkt met een groep gezonde mensen die, afgezien van de ziekte, zo veel mogelijk met de patiëntengroep overeenkomt.
Van Rongen: “Je probeert dan vast te stellen hoe de blootstelling in het verleden is geweest, maar daar zitten veel haken en ogen aan. De gepubliceerde onderzoeken zijn voor het overgrote deel van dat laatste type en die leveren niet erg betrouwbare gegevens. De meeste onderzoeken laten geen verband zien. Een paar wel, dat kun je niet wegpoetsen, maar ook niet verklaren. Er is dus onzekerheid, maar een verband is zeker niet aangetoond.”
Twee kampen in de wetenschap
Onderzoek van het National Toxicology Program (NTP) van het Amerikaanse ministerie van volksgezondheid, toonde in 2018 wel een relatie aan tussen elektromagnetische straling en kanker bij mannetjesratten. Die uitkomsten zijn niet zomaar te vertalen naar mensen, maar ze waren voor de onderzoekers overtuigend genoeg om voortaan zelf voorzichtiger te zijn met hun mobieltjes, schrijft NTP.
Hoogleraar Hans Kromhout van de Universiteit Utrecht is voorzitter van de Commissie Elektromagnetische Velden van de Gezondheidsraad. Hij noemde dit Amerikaanse onderzoek vorige maand in De Telegraaf een doorbraak en een goed uitgevoerde studie. Ook zei hij dat de beoordeling van 5G vanwege het economische belang haaks staat op de zorgvuldige manier waarop we omgaan met bijvoorbeeld chemische stoffen, bestrijdingsmiddelen en medicijnen. Hij zei het te betreuren dat er in dit dossier twee kampen zijn ontstaan in de wetenschap.
Stop5GNL vindt de onzekerheid zo groot dat de overheid uit voorzorg moet wachten met de uitrol van 5G. De frequenties waarop telecombedrijven straks in de veiling kunnen bieden, gelden voor een periode van twintig jaar. Vriens: “Als die veiling toch doorgaat en telecombedrijven met de aanleg beginnen, is 5G niet meer te keren. Laten we eerst goed uitzoeken of het veilig is.”